-Төрийн албаны шинэтгэлийн томоохон хурлыг таны санаа­чил­гаар хийсэн. Энэ үеэр бол таны ам­наас жалга довны хуучин юмыг төрийн албанд бид цааш нь чирж явахгүй шүү гэсэн хатуу сануулга унасан. Энэ ажил хэр явж байна?

-Энэ ажлыг  гарцаагүй хийх ёстой.  Дэлхий ертөнц даяарчлагдаж байна. Бид өрсөлдөх чадвартай байх хэрэг­тэй байна. Төрийн ажлыг ч өндөр төв­шинд өрсөлдөх чадвартай хийх ёстой болж  байна. Төрийн ажил  гавьяа зүт­гэл, мэдлэг чадвар,  ажилласан жилийн туршлага гээд   бүх зүйл дээр үндэс­лэж,  дүгнэгдэж явах ёстой. Албан тушаалын сонголт, томилолт, дэв­шүү­лэлт  нь бүгд үүн  дээр үндэслэх ёстой. Тэрнээс биш улс төрийн намын сонгуулийн ялалтаас хамаардаг, эс­вэл нэг сайдын нутгийн юмуу, намын найз нөхдөөс шалтгаалаад өөрчлөлт хий­дэг энэ зарчмыг бид хуулиараа зохицуулах ёстой. Би Канадад хийсэн айлчлал дээрээ ч  үүнийг ярьсан.  Ер нь би айлчлал дээрээ  тодорхой зүйл  ярихыг боддог. Канад  хөдөө аж ахуй, уул уурхай, боловсруулах үйлдвэр технологи ярихын зэрэгцээ Канадын тө­­рийн албанаас авах зүйл их. Канад бол харьцангуй цөөн хүн амтай, жижигхэн улс ч Америк гэдэг том ул­сын хажууд байж байна. Гэхдээ төрийн алба нь маш тогтвортой. Өндөр хөгжчихсөн ийм улс орон. Тэнд төрийн албаны нь үйл ажиллагаа нь маш системтэй, хуульчилсан, тө­лөвш­чихсөн байж байна. Бид тийм улс орны жишгээс суралцах ёстой. Яагаад гэвэл манайд мэрит зарчим буюу гавьяа зүтгэл, туршлага, мэдлэг чад­вар дээр үндэслэсэн энэ тогтолцоог  хэв­шил болгохгүй бол төрийн алба өөрөө тогтворгүй байгаад байна. Төрийн албаны хуульд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй. Яаманд, агентлагт, төрийн албанд гурваас таван жил тогтвортой ажилласан хүн дараагийн шатны албанд нэр дэвшдэг байх ёстой. Тэгэхгүй бол гэнэт нэг хүн хөндлөнгөөс орж ирээд хэлтсийн дарга, албаны дарга, газрын дарга, төрийн нарийн бичгийн дарга байж болохгүй. Ийм таагүй зүйлүүд төрийн албаны идэвх сонирхлыг мохоож байгаа юм. Сонгуулиас хамаарч савладаг ийм төрийн албатай байж болохгүй. Ер нь зах зээлийн орнуудад төрийн алба маш тогтвортой байдаг. Сайд ирж л байдаг, явж л байдаг. Тэр төрийн алба бол доор нь ёстой Швей­царь цаг шиг л ажиллаж байдаг. Хууль тогтоомж бүх юм нь ойлгомжтой. Ер нь төрийн алба өөрөө биеэ даасан суурь зарчмууд дээрээ тулгуурласан дэвшүүлэлт, сонголт энэ бүхэн нь хуульчлагдсан байх юм бол тогтвор­той болно. Мэдээж хэрэг төрийн албан хаагч­дын нийгмийн асуудлыг зөв зохи­цуулах ёстой. Гэхдээ дахиад тусгайл­сан юм хийх биш. Төрийн албан хаагчдын хүүхэд болохоор л тусгай хөнгөлөлттэй сурдаг ч юм уу, төрийн албан хаагч болохоор тусгайлж бай­ранд ордог биш. Энэ нь бол нийтийн жишгээр байх ёстой. Харин төрийн албан хаагчийн үнэлэмж, цалин өөр байх ёстой. Чадвартай хүний цалин өндөр л байг л дээ. Энэ зарчим руу орох ёстой. Бид нар энэ рүү явж байна.  

-Шатахууны хомсдол нэлээн анхаарлын төвд байна. Жил бүр ургацын үеэр ч юмуу, тариалалтын үеэр ч юм уу ямар нэгэн  ачаалалтай  үеэр л  ийм юм болдог.  Иргэд үүнд их бухимдах юм. Манайх энэ зов­лонгоосоо хэзээ салах юм бэ?

-Энэ бол өмнө нь байгаагүй асуу­дал биш байсан л асуудал. Гэхдээ  гарцаагүй шийдэх асуудал. Хамтар­сан Засгийн газар энэ тал дээр нэлээн бодитой бодлого гаргаж ирж  байгаа. Бид өөрийн үндэсний нефть боловс­руу­лах үйлдвэрийг барих ёстой бол­жээ. Одоогоор манай түүхий  нефть олборлолт  хангалтгүй байгаа. Гэхдээ бид  нефть боловсруулах үйлдвэрээ барина. Өөрсдөө өөрсдийгөө  хангах нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэж итгэж бай­гаа. Тийм учраас саяхан Засгийн газрын хуралдаанаараа нефть бо­ловс­руулах үйлдвэрийн асуудлыг  авч хэлэлцээд зарчмуудыг нь шийдээд гаргаж байна. Нэгд, өөрийн үндэсний үйлдвэртэй болъё. Хоёрдахь нь бол бид нэг нийлүүлэгчээс хамааралтай байдаг энэ хамаарлаа багасгана.  Үүнийг өмнө нь зөндөө ярьж байсан. Гэхдээ хэзээч тогтвортой тууштай авч хэрэгжүүлж байгаагүй. Бид хоёрдогч эх үүсвэр, гуравдагч эх үүсвэрээс нефть авах  урт хугацааны гэрээ хэлэлцээр хийж байгаагүй. Цаг үеийн асуудлаа л шийдэж байсан. Одоо бол бид тогтвортой урт хугацааны гэрээ хийх асуудлыг нэгдүгээрт тавь гэж байгаа юм. Тэгэхгүй бол нэгнээс нь авч байгаад дуусангуут нь мориндоо мордоод хажуу талын айл руу дав­хидаг байж болохгүй ш дээ. Үүнийгээ системчлэе, тогтвортой болгоё, урт хугацааны гэрээ болгоё. Энэ зарчмыг шийдэж байгаа. Тэгээд ниргэсэн хойно нь хашгирав гэдэг шиг нэг сайдыг, нэг засгийг  энэ асуудлаар буруутгах нь утгагүй л дээ. Мэдээ­жийн хэрэг үүрэг хариуцлага хүлээж байгаа хү­мүүс нь үүнийхээ хариуц­лагыг хү­лээж байх ёстой. Тэрэн дээр бол ха­риуцлага тооцох юмыг нь тоо­цох ёстой. Тооцох ч болно. Гэхдээ урт ху­гацааны үндэслэлтэй шийдвэ­рийг гар­гах ёстой. Энэ шийдвэрийг энэ Зас­гийн газар гаргаж байгаа. Эрвийх дэрвийхээрээ бүх шатанд нь ажиллаж байна.

-Сонгуулийн хуулийн талаар хоёр нам санал нэгдэхгүй байна. Эцэст нь та МАН-ын даргын хувьд ард түмнээсээ асууя гэж санаа­чил­га гаргасан. Харин энэ саналыг  АН хү­лээж авах бололцоогүй гэж байна?

-Энэ бол ардчилсан нийгэм шүү дээ. Хууль нь байна. Ер нь бол ард нийтийн санал асуулгыг асуух тухай хууль байгаа шүү дээ. Бид 93 онд батлаад тавьчихсан. Тэгэхээр ийм асуудал байж болохгүй гэж ярих нь бол зохимжгүй явдал. Олон улсад жишээлбэл, Швейцарьт бол хамгийн энгийн асуудлаар санал хураалт явуулж байдаг ийм практик хэвш­чих­сэн. Ийм улс орнууд маш их байна. Саяхан Англи улс жишээлбэл сонгуу­лийн хуулиараа санал асуулга асуу­гаад явж байна. Италид санал асуулга хийсэн байна. Ер нь Ардчилсан улс орнууд олон түмнээс асуулга асуух хэлбэр байж л байдаг. Мэдээж хэрэг манайд хэвшээгүй, практик болоогүй учраас дээр нь хууль эрх зүйн зохицуулалтууд нь боловсронгуй болоогүй учраас эргэлзээд байна. Бас  Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдтэй холбогдуулаад илэрхийлж байгаа байр суурь бол бий л дээ. Бид үүнийг тооцох ёстой. Гэхдээ асууна гэж байгаа маань өөрөө буруу зүйл биш . УИХ бол ард түмний мөрөөдөл сонир­холын төлөө л байгууллага.

-Ерөнхийлөгчийг яагаад хориг тавьсан гэж бодож байна?

-Ерөнхийлөгч манай бүлгийн  дарга нартай  уулзаж хууль эрх зүйн хувьд бол амаргүй асуудал шүү гэдэг талаас нь ярилцсан байгаа. Хууль эрх зүйн талаас нь нэлээн судалж үзэх асуудал гэсэн ийм байр суурийг илэрхийлсэн байгаа. Бид үүнийг  авч үзэх ёстой. Үнэхээр өнөөдрийн мөр­дөгдөж байгаа хууль эрх зүйн хүрээнд болж байгаа хэсэг нь аль юм, болохгүй хэсэг нь аль юм гээд салгаад ярилцаж болно ш дээ. Бид ч заавал тулгаж байгаа зүйл биш, ард түмнээсээ асууя гэсэн хувилбарыг л санал болгож байгаа юм.  Энэ хувилбарыг маань эсэргүүцэх юм уу, хориг тавьж болно шүү дээ.  Энэ бол нээлттэй зарчим. Сонгуулийн хуулийг бол зарим нь намын нэрээр хйих ёстой гэж яриад байгаа юм. Зарим нь хүнээ мэдэх, гишүүнээ мэдэж мэдрэхийг чухал­чилж байгаа. Яагаад гэвэл АН, МАН гээд дугуйлчихдаг. Цаана нь хэн байгааг мэдэхгүй. Тэр нь  буруу ч юм уу, зөв ч юм уу хэнийг нь мэдэхгүй хүнийг дугуйлчихдаг. Гэтэл яг иргэн хүнд бол намайг төлөөлж УИХ-д суух гэж байгаа тэр хүн аль намын хэн гэдэг хүн бэ  гэдэг чухал байгаа юм. Энэ хүнийг сонгох зөв хүн үү, мэдлэг боловсрол бүх талаараа энэ хүн шаардлагыг маань хангаж байна уу гэдгийг харахгүйгээр зүгээр нам дугуйлчихаад байх бол амаргүй шүү дээ. Сонгуулийн тогтолцоо намыг дугуйлна гээд ярих нь өөрөө хүнд их гоё сонсогдоод байгаа боловч энэ өөрөө төгс төгөлдрийн туйл уу гэвэл бас биш . Тийм учраас бид холимог тогтолцоог ярья. Энэ элементийг оруулъя. Үе шаттайгаар энэ рүү явъя. Гуравны нэг нь бид нам сонгоно, гуравны хоёр нь хүнээ сонгоё. Тэгээд үүнийг үзье. Дараа дараад нь бид үнэхээр боловсронгуй байна гэх юм бол цааш нь хөгжүүлээд явъя гэдэг дээр ерөөсөө эргэлзэхгүй байгаа ш дээ. Ганцхан пал хийтэл нь нам болгоод тавьчихъя. Хүн нь чухал биш нам нь л гээд тавьчих юм бол зөв юм уу буруу юм уу гэдгийг өнөөдөр хэн нь ч хэлж чадаагүй ш дээ. Магадгүй хүмүүс бас хүнээ харъя гэж байхыг үгүйсгэхгүй. Өнөөдөр хэн нь сайн пиар хийж, хэн нь илүү хэвлэлийн бага хурал хийснээр ажлыг дүгнэдэг хорвоо бол өнгөрчихөөд байна. Одоо манайд бол уураа л хүрвэл гүйж гараад хэвлэлийн бага хурал зарлана. Пиар хийнэ. Ард түмэндээ хандана гэдэг. Би тэрийг бол зөвшөөрч байна. Ганцхан үндэслэлтэй, судалгаатай, зөв байх ёстой. Энэ асуудалд бид болгоомжтой, үндэслэлтэй, хуулийн дагуу хандана. Наад зах нь Үндсэн хуулиа хар л даа. Цагаан дээр хараар Монгол Улсын их хурлын гишүүнийг шууд сонгоно гээд биччихсэн байгаа. Энэ дээр намыг сонгоно гэж бичээгүй. Гишүүнийг сонгоно гэсэн байгаа.  

-Сонгуулийн хуулиас болж та­ныг огцруулах асуудлыг Э. Бат-Үүл ги­шүүн өргөн барина гэдгээ мэ­дэгд­­сэн байгаа. УИХ-ын гишүүн Э.Бат-Үүл, Х.Тэмүүжин нар таныг намын удирдах зөвлөл дээрээ хэлэлцсэн асуудлуудаа парламен­таар хэлэлцүүлдэг боллоо, пар­ламентын бүрэн эрхэд халдаж бай­на гэж хурцаар шүүмжилж байна. Ха­рин та хэрхэн хүлээж авч байна вэ?

-Би Бат-Үүлийг улстөрчийнх нь хувьд бол хүндэлдэг юм. Яах аргагүй манай ардчиллын алтан хараацайн нэг гэж хэлж болно. Ер нь зарчмын асуудлууд дээр гол ч байр сууриас ханддаг гэж боддог.  Ардчиллын үнэт зүйлсүүдийг хамгаалах, зах зээлийн суурь зарчмуудыг хамгаалах, төр хувийн хэвшлийн харилцаа, төр нийгэм ардчиллын суурь зарчмуу­даас мань эр ухардаггүй.  Шаардлага­тай бол эдгээр үнэт зүйлсийн төлөө  ямар ч алхам хийх чадвартай цөөхөн хүмүүсийн нэг гэж би үздэг л дээ. Тэр утгаараа бол  хүндлэлтэй ханддаг.  Гэтэл нөгөө талаасаа Э.Бат-Үүл маань болчимгүй алхам хийдэг л хүн юм байна. Хариуцлагагүй нөхөр юм бай­на. МАН-ын даргын хувьд би Э.Бат-Үүлийг хариуцлагагүй мэдэгдэл хийж байна гэж үзэж байна. Аливаа нам улс төрийн зохион байгуулалтын хэлбэр,  АН ч тэр, МАН ч тэр мөрийн хөтөлбөрөө гаргаад, мөрийн хөтөлбөр дээрээ дэвшүүлсэн зорилтуудаа өөрийнхөө их хурал, бага хурал, удирдах зөвлөлөөрөө яриад л явдаг. Тавьсан мөрийн хөтөлбөрийнхөө  хэрэгжилтийг дүгнээд, улс орны өмнө тулгамдаж байгаа нийгэм эдийн засгийн бүх асуудлуудыг улс төрийн намууд л ярина ш дээ. Одоо “Монгол хүн-2020” гээд  хүн болгоноо ажилтай болгоно, мөнгөтэй болгоно гээд л АН чинь  аймаг болгоноор давхиад л байгаа биз дээ. АН-ынхан өөрсдөө болохоор 2020 онд бүгдэд нь аманд нь баахан юм чихэж хаяна гэж ярьж  давхичихаад, МАН болохоор эдийн засаг, хөгжлийн асуудал ярингуут  буруу болноо гэдэг асуудал бол байж болохгүй байх. Аягүй хийсвэр юм ярьж байгаа байхгүй юу. Угаасаа УИХ-ын бүтцүүд байнгын хороо, УИХ-ын бүлэг бол шийддэг зарчмаараа л зарчмаа шийднэ. Аль аль намын удирдах зөвлөлүүд бол  шийдвэрээ улс төрийн намын хуулийн хүрээнд гаргана. Тэгэхээр үүнийг удирдах зөвлөл нь шийдвэр гаргаад яваад байна гэж шүүмжилж байгаа нь том улстөрчийн хувьд бол  туйлын инээд­тэй зүйл ярьж байх шиг харагдах юм. Э.Бат-Үүл гишүүнийг ингэж ярьж байгаад их гайхаж байгаа. Ийм инээд­тэй болчимгүй алхам хийхээ боль гэж би Э.Бат-Үүл гишүүнд хэлмээр байна. Х.Тэмүүжин гишүүнийг бол би залуу улстөрчдийн нэг гэдгийг ойлгож байна. Гэхдээ өөрийнхөө намын асуудлыг ярьж байгаа бол өөр хэрэг. Манай намын асуудалд орох нь зохисгүй гэж үзэж байна. Ёстой нөгөө хүний хэрэгт бүү хошуугаа дүр гэж нэг үг байдаг байх аа. Мэдэхгүй юмаа ярьж хэрэггүй дээ гэж зөвлөмөөр байна. Хүн бол бас асуудлыг мэдэж байж ярих хэрэгтэй ш дээ. Мэдэхгүй юмаа ярихаар хүн эвгүй харагддаг. Би одоо АН дотор байгаа юмыг яриад байвал бусдад таагүй харагдана биз дээ.   Бид АН-ын удирдлагуудын асуудлаар дүгнэлт хийгээд яриад байдаггүй. Надад тийм ёс суртахуун ч байхгүй. Тийм хүмүү­жил ч байхгүй.

-МАХН гэдэг томъёоллоор хуу­чин намын дарга байсан Н.Энх­баяр улсын дээд шүүхээс гэрчилгээ авчихлаа. Уг нь өмнө нь Монголын Алдарт Хувьсгалчдын нам (МАХН) гэж тэд хүсэлт гаргаж байсан санаг­дах юм. Тэр нам гэрчилгээ авчихав уу. Эсвэл хэдхэн сарын өмнө таны даргалж байсан МАХН-ын гэрчил­гээг авчихав уу. Ерөөсөө ойлгохоо байчих юм?

-Та ойлгохгүй байна ш дээ. Та юмыг олон талаас нь хардаг, өндөр төвш­ний мэдээлэлтэй байдаг, нэр хүндтэй сэтгүүлч хүн. Та ойлгохгүй байнаа гэдэг бол нийгэм ойлгохгүй байна гэсэн үг. Тантай яг адилхан би ойлгохгүй байна. Яахаараа Монгол Улсын хууль тогтоомжуудыг өөрсдийн  өнцгөөс тайлбарлаад, ингээд юмыг хүслээрээ хийгээд явж болдог юм бэ. Хуультай зөрчилдсөн ийм шийдвэр гарлаа л гэж бид үзэж байгаа.  Тий­мээс  манай намаас Улсын дээд шүү­хээс яагаад ийм шийдвэр гаргасныг нь судалж үзэх гэж гаргасан тогтоолоо өгнө үү  гэсэн хүсэлт гаргасан. Саяхан  тогтоолыг нь авлаа. Бид энэ үндэс­лэл­тэй санал нэгдэхгүй. Тийм учраас бид  Улсын дээд шүүхэд хуулийн дагуу давж заалдаж байгаа.  Нэг шинэ улс төрийн нам шинээр бий болох нь мэдээж нээлттэй. Ижил нэртэй ол­гогд­чихсон нь хууль зөрчсөн явдал гэж бид үзэж байгаа юм. Уг нь бол сая бол 19 дэх шинэ нам, отгон нам бий болсон шүү дээ.

-МАХН-ын улс төрийн тов­чоо­ны гишүүн байсан Т.Рагчаа гуайтай ярилцсан нэгэн сонирхолтой но­мыг би сая уншлаа л даа. Тэр хүн бол 96 настай. Намын нэрний талаар байр сууриа илэрхийлжээ.   “Төөрөлдсөн эсвэл ашиг хайсан хэдэн хүн л тэр хувьсгалт гэдэг үгний хойноос гүйнэ биз дээ. Одоо шинээр бүртгүүлээд байгаа МАХН гэдэг бол  байдаггүй, бараа туруу нь харагддаггүй, цаасан дээр байдаг  олон намуудын л нэг бол­но” гэж . Би энэ хүнийг бол гай­хал­тай сэргэг, шинэ, ямар айхтар хүн бэ гэж харсан. Иймэрхүү ахмад ги­ш­үүд олон байна уу, эсвэл зарим  хэвлэлүүдийн бичиж байгаа шиг нам минь гээд бүгдээрээ сүүгээ өргөөд ханараад  байна уу?

-Т.Рагчаа гуайг мэдэлгүй яахав. Т.Рагчаа гуай шиг ийм сайхан ахмад буурлууд бол манай намд олон бий. Тулхтай, ухаантай, алсыг өргөн харж чаддаг, ёс суртахуунтай хүмүүс бол асуудлыг яг зөв л харж байгаа байхгүй юу. Энэ бол нэг шинэ отгон нам л бай­гуулагдсан. Монголын улс төрийн шинэ нам.  Ганцхан энэ дээр нэг зөр­чил­тэй асуудал бол манай намын өмч үнэт зүйл болсон хуучин нэрийг өг­сөн­тэй л  бид санал нэгдэхгүй эсэр­гүүцэж байгаа юм. Манай намын нэ­рийг авч, манай үнэт зүйлд халдсанд нь санал нэгдэхгүй байгаа учраас хуулийн дагуу дарагийн шатны шүү­хэд хандана. 

-МАН дээр “Хувьсгалт” гэдгийг шигтгэсэн тэр явдлыг монгол хүн хийгээгүй юм байна. Амгаа гэдэг коминтерний төлөөлөгч Оросоос ирж өгсөн гэж Т.Рагчаа гуайн яриан дотор байна л даа. Тийм Амгаа гэдэг тэр буриад хүн байсан гэдгийг та мэдэх үү ?

-Мэдэлгүй яахав. Ер нь манай намын түүх бол том түүх. Тэр түүхийг яаж ч гуйвуулах бололцоогүй. Яагаад гэвэл Т.Рагчаа гуай шиг амьд түүхийн гэрчүүд нь байж байна. Архив баримт нь байж байна. Манай намын туулж ирсэн замнал өөрөө хүчирхэг. Үнэт зүйл­дээ тийм амархан халдуулахгүй шүү дээ. 

-Танаас Н.Энхбаяр даргын тухай асуумаар байна. Тэр хүн бол танай намтай салшгүй холбоотой хүн. Гэвч өнөөдөр өөр замаар алхаж байна. Түүний одоогийн хийж байгаа улс төрийн талаар ямар дүгнэлттэй байна вэ?

-Н.Энхбаяр дарга улс төр, хувь хүн гэдэг хоёр зүйлийг хэт их салгаад явчих шиг л надад санагдаад байгаа юм. Уг нь бол хүн нэг л арьсан дор явах ёстой гэж боддог юм ш дээ би бол. Энэ хоёр хэтэрхий их холдоод явчихаараа бас ойлгогдохоо больчих­дог л доо. Олон зүйлийг өнөөгийн төр засаг хийхгүй, болгохгүй байгаагаар яриад байгаа л даа. Жишээлбэл, би энэ засгийн ажлыг аваад жил найман сар л болох гэж байна. Гэхдээ л амжиж олон зүйлийг хийхийн төлөө явж байгаа. Энэ яриад шүүмжлээд байгаа, болохгүй бүтэхгүй гээд байгаа зүйлүүд бол өмнөх 20 жилээс өвлөг­дөж ирсэн зүйлүүд байгаа юм л даа. Өвлөгдөж ирсэн зүйлүүдийг л бид заримыг нь хөдөлгөөнд  оруулаад, заримыг нь шийдэх гээд зүтгэж байна. Алдаж онож байгаа юм байгаа байхаа. Тэ­рийг бол түүх шүүх байх. Ямар ч бай­сан улс орны хөгжлийг гацааж бай­сан зүйлүүдийг хөдөлгөөнд оруулъя. Энэ өвлөгдөж ирсэн  үлгэр домог бол­сон л асуудлуудаа   өөрсдөө яриад бай­гаад л би гайхаад байгаа юм. Нэг үгээр хэлэх юм бол зарим хүмүүс саран дээр байж байгаад ирсэн юм шиг л ярих юм байна ш дээ. Энэ асуудлыг аваад явж байсан хүмүүс ингээд яриад байхаар би бас ойлго­дог­гүй юмаа. Шийдчих хангалттай он жилүүд өнгөрсөн болов уу гэж боддог.

-Та бол эдийн засгийн шинэт­гэ­лийн бодлогуудаараа хүчирхэг лидер гэдгээ харуулж байна. Энэ та­лынх нь Батболд гялалзаж хараг­дав ч намын өнгөн дээр гарч ирж ажиллахгүй байна гэсэн шүүмжлэл байх юм?

-Ер нь улс төрийн намуудыг янз бүр л хардаг л даа. Улс төрийн намуу­дын зорилт бол улс орны өмнө тулгам­даад байгаа асуудлыг л шийдэх шүү дээ. Улс төрийн нам өөрөө өөрийгөө сайхан болгох талаар ярих­гүй ш дээ. Улс орныг яаж сайхан болгохвэ гэж л ажиллаж байгаа. Тийм учраас улс төрийн намд олон жил ажилласан учраас ийм мундаг юмаа ч гэдэг юм уу, энэ бол харьцангуй ойлголт л доо. Улстөрч хүн гэдэг бол зангараг, хатуу байр суурь гэдэг ойлголтын нэгдэл ч бас биш. Нэг тал нь байж болох.  Тийм болохоор зөвхөн үүгээр улс төрийн хэмжээ дамжааг тодорхойлно гэдэг бол өнөөдрийн ийм эрчимтэй хөгжиж байгаа, прагматик  талаасаа нийгэм хөгжөөд, амьдрал өөрөө бодитой шийдлүүдийг хүлээж байгаа, эдийн засгийн, улс төрийн, нийгмийн шийд­лүү­дийг  хүлээж байгаа үед сонин биш. Тэгэ­хээр бид аливаа асуудалд үндэс­лэл­тэй, судалгаатай, талуудын байр суу­риудыг  бодитой тооцсон ийм ханд­лагыг л тээх хэрэгтэй. Өнөөдөр жишээлбэл манайх олонхи байна аа гээд асуудлыг  түрээд шийднэ гэвэл бас чадахгүй. Иргэний нийгэм тө­лөвш­чихсөн. Ерөнхийлөгчийн инсти­тут  нь ажиллаж байна. Сөрөг хүчин байна. Тэгэхээр бодитой судалгаатай, үндэслэлтэй, зарчимтай байр суурь барьж байх нь өөрөө Монгол Улсын хөгжлийн өнөөдрийн засаглалын шинэ хэлбэр. Ерөөсөө сайн засаглал гэж юу юм бэ. Сайн засаглал гэдэг нь хатуу юмуу, зөөлөн байхыг хэлж байгаа зүйл биш байхгүй юу. Сайн засаглал гэдэг бол үндэслэлтэй, бодитой, нээлттэй, хариуцлагатай, өрсөлдөх чадвартай, алсын хараатай асуудлыг харж чадаж байгаа, шийдэж чадаж байгаа, үр дүн гаргаж байгаа энэ засаглалыг л хэлнэ. Өнөөдөр бид сайн засаглалыг л ярьжб айна. Сайн засаглалыг компанийн төв­шинд, төрийн төвшинд нэвтрүүлье. Иргэний нийгмийг оролцуулсан, нийг­мийн зөвшилцлийг бий болгосон энэ орчныг тэлэхийн төлөө л ажиллана. Нээлттэй засаглал руу явах ёстой. Өрсөлдөх чадвартай засаглал руу явах ёстой. Мэдлэгт суурилсан хөг­жил руу явах ёстой. Энэ орчинг л бүр­дүүлэх ёстой. Энэ нь бол ардчиллын үнэт зүйл байх ёстой. Гол нь улс тө­рийн бодлого энэ зарчим дээр суурил­сан л байх ёстой. Манай нам энэ рүү явж байгаа. Эргэлзэх зүйлгүй. Манай нам магадгүй өөр өөр өнгө аяс, байр суурьтай харагдаж магадгүй. Үүнийг үгүйсгэхгүй. Энэ бол манай нам ардчилалтай нам болохын л нэг жишээ. Манай нам ямар нэгэн фрак­цуу­дын нэгдэл болоод, ямар нэгэн эрх ашгуудын нэгдэл хэзээ ч болж бай­гаа­гүй, хэзээ ч болохгүй. Улс төрийн хам­гийн  өндөр зохион байгуулалттай, олон­хийн зарчмаа барьж чаддаг, улс тө­рийн намын үндсэн соёлыг, ёс сур­тахууныг нь харуулж чаддаг ийм нам. 

-Тань шиг ийм лидерийн үед намд  шинээр гарч ирж байгаа за­рим залуучуудыг хараад жаахан гайхдаг юм. Ямар нэгэн сорви яриад л, ямар нэгэн цөс, эр зориг ярьсан тэр сонин нөхдүүд танд таалагддаг хэрэг үү?

-Би тантай санал нэгдэхгүй байна л даа. Та бол юмыг нэг хоёр тохиолд­лоор юмуу  дүгнэж ярьж  болохгүй л дээ. Энэ чинь 160 мянган хүнтэй асар том хүчин шүү. Хоёрдугаарт, манай нам нэрээ сольсноор 20 гаруй мянган залуучууд шинээр орж ирсэн. Улс орноо ард түмнээ гэсэн чин сэтгэлтэй боловсролтой сайхан залуус манай намд олон бий. 

-Таны аливаад хөөсөрч өгдөг­гүй дипломат байр суурийг танай намынхан шүүмжилдэг үү. За­римынх нь хувьд  та сэлэм эр­гүүлж, том том мэдэгдэл хийж сү­рийг үзүүлэх ёстой ч байж магадгүй?

-Үгүй. Хүн байгаагаараа л байх хамгийн сайхан. Нэг их салхилаад яахав. Нэг их намжаад ч яахав. Би бол хамгийн гол нь ажил ам хоёр нэг байх ёстой гэж үздэг хүн. Жингийн цуваа явж л байх ёстой. Тэр тайван, холыг зорьсон, амар амгалан цуваа жижиг сажиг юмнаас болоод зогсч, бужигналдах  ёсгүй. Төрд зүтгэж байгаа хүн бол өөрөө сэтгэл хоёр­дох­гүй мөн эргэж харамсахгүйгээр л ажлаа хийж байх ёстой гэж боддог. Намаа, нөхдөө, нийгмээ гомдоохгүй байх ёстой. Энэ бол бас зарчим. Тийм болохоор улс төр хүн хоёр хамт шүү л гэж хэлэх гэсэн юм.  

Сү.Батболд...Энэ бол түүний улс төрд танигдсан анхны нэр. Тэр үед тэр үүнээс өөр нэг их нэмэр хачиргүй  нөхөр байлаа. Одоо бол тэр гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн. Монгол Улсын Ерөнхий сайд. Өөрөөр түүнд ирж наалдах зөндөө гуншин бий. Гэхдээ надад бол олон жилийн өмнө уулзаж байсан С.Бат­болд хэмээх энэ залуу өнөө цагийн энэхүү өндөрлөг дээрээс эргэн уулзахад урьдынхаараа ямар нэгэн хиймэл, хоолой шахсан эрх мэдлийн өнгө сэлтгүй, янзаараа намайг угтсан нь таалагдсан.  Хүн гэдэг амархан хэмхэрдэг, урьдын чанар юугаа дорхноо алддаг сонин амьтан. Гэвч чанараа энэ ийм өндөр төвшинд хадгалж байснаар нь, Монгол Улсыг хамгийн эмзэг, хөгжлийнхөө түрлэгийг авч ядан байгаа өнөө үед толгойлж бай­гаагийнх нь хувьд энэ цоо шинэ имижтэй лидерийг Монголын ард түмэн хүлээж авах ёстой болжээ.       

Сэтгүүлч Б.Ганчимэг.